Choroby i zaburzenia psychiatryczne wciąż pozostają tematem tabu, zarówno dla samych pacjentów, jak i ich rodzin. Wielu z nich obawia się napiętnowania i braku zrozumienia ze strony społeczeństwa. Pamiętajmy, że zdrowie psychiczne jak równie ważne, jak fizyczne, a skorzystanie z pomocy specjalisty nie jest żadnym powodem do wstydu.
Najczęstsze zaburzenia i choroby psychiatryczne
Badania prowadzone w ostatnich latach wykazały, że zaburzenia zdrowia psychicznego dotknęły chociaż raz w życiu ponad 20% Polaków. Potwierdziły również, że duża część przypadków pozostaje bez diagnozy i potrzebnego leczenia. Jakie choroby występują najczęściej i jak rozpoznać ich objawy?
Depresja
Jedną z najczęściej spotykanych chorób psychicznych jest depresja. Charakteryzuje się obniżeniem nastroju, uniemożliwiającym odczuwanie radości i przyjemności. Wielu z nas bagatelizuje objawy choroby, uważając że spacery, oddanie się zainteresowaniom lub spędzanie czasu z przyjaciółmi jest wystarczającą terapią. Niestety, patogeneza depresji jest bardziej złożona, dlatego wymaga konsultacji ze specjalistą.
O rozwoju depresji mogą świadczyć:
• permanentne poczucie smutku lub zobojętnienia
• ograniczenie codziennych aktywności, zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym
• zaburzenie poczucia własnej wartości, postrzeganie siebie i wydarzeń nas dotyczących nieadekwatnie do rzeczywistości
• lęk, często nieuzasadniony, bez uchwytnej przyczyny
• myśli samobójcze
W niektórych przypadkach depresja objawia się nietypowo, poprzez zaburzenia koncentracji, zaburzenia snu, odczuwanie przewlekłego bólu, obniżenie apetytu lub libido.
Trudno jednoznacznie określić, co powoduje depresję. Udowodniono, że ogromną rolę w rozwoju choroby odgrywają zaburzenia przekaźnictwa nerwowego, dotyczące głównie noradrenaliny, dopaminy i serotoniny. Duże znaczenie mają też predyspozycje genetyczne, zwiększające ryzyko wystąpienia choroby. Ponadto, w wielu przypadkach u podłoża depresji leżą trudne, traumatyczne przeżycia oraz czynniki środowiskowe.
Leczenie depresji obejmuje połączenie farmakoterapii z opieką psychoterapeuty. Obecnie dysponujemy preparatami nowszej generacji, charakteryzujące się mniejszym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Nieocenione jest także wsparcie bliskich, dające poczucie zrozumienia i bezpieczeństwa. Pamiętajmy, że nieleczona depresja nieuchronnie prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia, a w najgorszym wypadku skończyć się może podjęciem prób samobójczych.
Schizofrenia
Schizofrenia objawia się zaburzeniami psychotycznymi, związanymi z upośledzeniem percepcji i funkcji poznawczych. U pacjentów rozpoznaje się dwa rodzaje symptomów:
• pozytywne: halucynacje, urojenia, nadpobudliwość
• negatywne: wycofanie, apatia, pozostawanie w bezruchu, bezczynność
Mogą one występować wybiórczo lub naprzemiennie. Choroba rozpoczyna się w młodym wieku, między 18 a 35 rokiem życia. Pierwszym zwiastunem są niezrozumiałe zachowania i trudności z komunikacją.
Pomimo rozwoju psychiatrii, wciąż nie ustalono wszystkich przyczyn pojawienia się schizofrenii. Z pewnością dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne i neurobiologiczne. Na stopień choroby wpływają także rozmaite aspekty psychologiczne.
Leczenie schizofrenii polega na zastosowaniu leków przeciwpsychotycznych i terapii, która pomaga pacjentom i ich rodzinom zrozumieć chorobę oraz nauczyć się rozpoznawać nadejście zaostrzeń. Terapia ma charakter długotrwały i najczęściej trwa całe życie.
Choroba afektywna dwubiegunowa
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) objawia się występowaniem naprzemiennie epizodów depresji i manii, rozdzielonych okresami remisji. Częstość nawrotów i zaostrzeń jest inna u każdego pacjenta – jeśli ich ilość przekracza cztery w skali roku, mówimy o chorobie afektywnej typu rapid cycling.
U wielu pacjentów objawy depresyjne pojawiają się częściej i utrzymują się dłużej. W przypadku manii, obserwuje się podwyższony nastrój, gonitwę myśli, omamy, rozdrażnienie, a nawet skłonności do agresji. W łagodniejszych odmianach choroby mamy do czynienia z hipomanią, o łagodniejszym przebiegu, bez objawów wytwórczych (np. halucynacji).
Podobnie jak w przypadku schizofrenii, przyczyny rozwoju choroby dotyczą czynników genetycznych, neurobiologicznych oraz środowiskowych. Leczenie polega na zastosowaniu leków stabilizujących nastrój, a w trakcie trwania poszczególnych epizodów, preparatów przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych lub przeciwlękowych.
Nerwica
Zaburzenia nerwicowe są powszechnie występującym problemem, o silnym podłożu psychologicznym. Objawiają się poczuciem niepokoju, lęku, czasem nawet wyrzutów sumienia. Często towarzyszy im drżenie rąk, kołatanie serca lub zaburzenia apetytu. Przebieg nerwicy zależy od przyczyny wywołującej zaburzenia. U części pacjentów rozwija się fobia dotycząca konkretnych sytuacji lub zjawisk, np. przebywania w dużych skupiskach ludzkich. W przypadku zaburzeń lękowych dochodzi do nieuzasadnionych obaw o bliskich, strachu przed wyrządzeniem komuś krzywdy i utrzymywania się ciągłego poczucia winy. Kolejnym rodzajem nerwicy są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, czyli wewnętrzny przymus do wykonywania określonych czynności.
Leczenie nerwicy opiera się przede wszystkim na psychoterapii, która ma za zadanie dotrzeć do źródeł lęku pacjenta. Przy bardziej nasilonych objawach lekarz wprowadza farmakoterapię.
Jak leczyć się bezpiecznie?
Skuteczność leków stosowanych w schorzeniach psychiatrycznych zależy od systematyczności i samodyscypliny pacjenta. W przypadku niektórych preparatów, efekt terapeutyczny może rozwinąć się dopiero po upływie kilku tygodni, dlatego nie wolno odstawiać ich na własną rękę. W trakcie terapii najlepiej unikać spożywania alkoholu lub skonsultować się wcześniej z lekarzem lub farmaceutą, gdyż ryzyko interakcji zależy od stosowanej substancji. Zawsze należy poinformować specjalistę o innych stosowanych lekach.
Do najczęściej występujących działań niepożądanych w trakcie terapii należą bóle głowy, obniżenie popędu seksualnego, wahania wagi lub uczucie zmęczenia, senność.
Joanna Chrobak, mgr farmacji
Materiał przygotowany przez Fundację Ziko dla Zdrowia, partnera społecznego Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej. Więcej zdrowych porad Fundacji Ziko dla Zdrowia znajdziesz na www.zikodlazdrowia.org
Piśmiennictwo:
- Kurpas D., Miturska H., Kaczmarek M., Podstawy psychiatrii, I, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2009, s. 49-73, 159-190
- Osińska M. Kazberuk A., Celińska-Janowicz K., Depresja, choroba cywilizacyjna XXI wieku, Geriatria 2017, 11, s. 123-129
Korbut R., Olszanecki R., Wołkow P., Farmakologia, I, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2012, s. 101-111