Jedną z najczęstszych porad żywieniowych skierowanych do seniorów w gabinecie lekarskim jest stosowanie diety łatwostrawnej (nazywanej też lekkostrawną) w domu. Ten sposób żywienia rzeczywiście ma wiele zastosowań. Dzięki unikaniu smażenia, pieczenia z dużą ilością tłuszczu czy unikaniu produktów wzdymających, mamy szanse odciążyć układ pokarmowy i zredukować dyskomfort trawienny. O tej diecie słyszała zapewne większość populacji, ale czy wszyscy znają jej zasady?
Czym jest dieta łatwostrawna?
To modyfikacja żywienia podstawowego. Ta dieta zazwyczaj jest dietą wyjściową do konstruowania wielu innych bardziej specjalistycznych, jak wysokobiałkowa czy z ograniczeniem tłuszczu. Musi ona zapewnić wszystkie niezbędne składniki do prawidłowego funkcjonowania organizmu i może być sposobem żywienia na dłuższy okres czasu lub też na całe życie. Do najważniejszych cech tej diety należy:
- wybór produktów łatwostrawnych;
- zastosowanie odpowiednich technik kulinarnych takich jak: gotowanie, gotowanie na parze, duszenie, pieczenie w folii lub rękawie, przecieranie, miksowanie.
Jakie są założenia diety łatwostrawnej?
W tej diecie ogranicza się spożycie potraw i produktów tłustych, wzdymających, produktów wysokobłonnikowych w znaczniej ilości, dań i produktów wędzonych, smażonych, pieczonych sposobem tradycyjnym, mocno przyprawionych i opartych na mocno przetworzonej żywności. To dieta oparta na produktach nieprzetworzonych, delikatnych, normo lub ubogo błonnikowych. Dzienne spożycie błonnika powinno wynosić około 25 g. Jeżeli występują zaparcia to należy powoli zwiększać porcję błonnika i płynów. W przygotowaniu większości potraw stosuje się gotowanie lub duszenie, ale spożywanie produktów na surowo również jest dopuszczalne, jeżeli nie towarzyszy temu dyskomfort trawienny. Nie bez znaczenia jest też ilość i wielkość posiłków. Należy wdrożyć zasadę mniej i częściej, czyli mało objętościowe posiłki w odstępach co 3-4 godziny. Dobór produktów zawsze należy traktować indywidualnie i jeżeli to możliwe, powoli wracać do diety podstawowej opartej na zasadach zdrowego żywienia [1,2].
Czy senior powinien stosować dietę łatwostrawną?
Dieta osób starszych powinna być różnorodna, smaczna, bogata w składniki odżywcze i dopasowana do stanu zdrowia i preferencji smakowych, ale także do wydolności układu pokarmowego. Podstawową zasadą żywienia seniorów jest stosowanie się do zasad zdrowego żywienia i dopasowanie żywienia do jednostki chorobowej i tolerancji poszczególnych produktów. Czy to oznacza, że każda osoba w wieku podeszłym powinna jeść posiłki oparte wyłącznie na zasadach diety łatwostrawnej? Oczywiście, że nie. Warto jednak wziąć pod uwagę to, że wraz z wiekiem maleje ilość wytwarzanych enzymów trawiennych, spowalnia się perystaltyka, więc często dieta łatwostrawna proponowana jest osobom starszym, by poprawić ich samopoczucie po posiłkach. Oprócz technik przygotowywania dań, takich jak gotowanie, miksowanie, przecieranie, duszenie, zaleca się włączenie pełnowartościowego białka do diety seniora w postaci drobiu, ryb czy jaj i chudego nabiału. Pomimo wyszczególnionych rekomendacji żywieniowych nie zawsze jest możliwe wdrożenie wszystkich jednocześnie. Sposób żywienia należy zmieniać małymi krokami, by osoba je stosująca miała szansę zaadaptować się do nowości i je polubić [2,3].
Zastosowanie diety łatwostrawnej
Z racji tego, że ten model żywienia dostarcza wszystkich składników odżywczych i pokrywa zapotrzebowanie energetyczne może być stosowany przez większość populacji, w tym seniorów. Znalazła ona jednak szczególne zastosowanie w tzw. dietoterapii, między innymi:
- w schorzeniach układu pokarmowego (stany zapalne jelit, żołądka, zespół jelita nadwrażliwego, nowotwory przewodu pokarmowego, występowanie dyskomfortów trawiennych po posiłku nieznanej przyczyny);
- w okresach rekonwalescencji – zwłaszcza, jeżeli jest dietą o zwiększonej zawartości białka;
- w stanach gorączkowych- zwłaszcza, jeżeli jest dietą bogatobiałkową;
- w żywieniu seniorów.
Przykłady produktów rekomendowanych i nierekomendowanych w diecie łatwostrawnej
| Grupy produktów | Rekomendowane | Nierekomendowane |
| Produkty zbożowe | Pieczywo jasne pszenne, pieczywo graham w ograniczonych ilościach, sucharki pszenne, kasza manna, kasza krakowska, kasza jęczmienna, biały ryż, drobne makarony | Pieczywo razowe na zakwasie, ciasto francuskie, kasza pęczak, kasza gryczana palona, makarony pełnoziarniste |
| Mleko i przetwory mleczne | Mleko krowie 0-2%, kefir, jogurt naturalny do 2%, ser twarogowy chudy i półtłusty, serek homogenizowany | Mleko powyżej 2%, śmietana, sery „żółte”, ser feta, sery pleśniowe, serki topione |
| Mięso, ryby, jaja | Mięso bez skóry, ugotowane, upieczone w rękawie, duszone bez dodatku tłuszczu. Najlepiej drobiowe, chuda wołowina, wysokogatunkowe chude wędliny, świeże ryby, jaja w postaci gotowanej, pieczonej lub w postaci omleta | Mięso przyrządzone ze skórą, smażone, panierowane, pieczone z tłuszczem. Tłuste kawałki mięsa, jak boczek, baranina, podroby. Nie rekomenduje się podawania wyrobów wędzonych, peklowanych, zmielonych i słabej jakości jak pasztety czy kiełbasy. Jaja w postaci smażonej. |
| Warzywa | Ziemniaki, marchew, kalafior, buraki, dynia, szpinak, cukinia, młody groszek, kapusta pekińska, sałata, pomidory bez skórki, cykoria | Kapusta czerwona, kapusta biała, papryka, cebula, szczypior, ogórek, rzodkiewka, pikle, warzywa kiszone, warzywa z octem, groch, fasola, czosnek |
| Owoce | Banany, jabłka pieczone lub utarte, brzoskwinie dojrzałe, morele dojrzałe, truskawki, maliny. Większość owoców gotowanych i przetartych jest dobrze tolerowana | Niedojrzałe owoce, gruszki, śliwki, czereśnie, owoce suszone |
| Tłuszcze | Masło, miękkie margaryny, olej rzepakowy, olej sojowy, oliwa z oliwek, olej słonecznikowy | Boczek, słonina, tłusta śmietana, smalec, łój, twarde margaryny |
| Przyprawy | Sól i cukier (rekomendowana mała ilość), sok z cytryny, koperek, natka pietruszki, bazylia, kminek, tymianek, majeranek, lubczyk, wanilia, cynamon | Ostra papryka, ocet, chrzan, pieprz w nadmiarze, musztarda, kostki rosołowe, maggi |
| Napoje | Słaba herbata, słaba kawa, mleko chude, kawa zbożowa, herbatki owocowe | Mocna kawa, mocne napary herbaciane i ziołowe, napoje alkoholowe, napoje gazowane |
Należy pamiętać, że produkty w diecie zawsze należy dobierać indywidualnie. Przykładowa lista przedstawia produkty, które są przez większość osób dobrze tolerowane (zalecane) lub u większości osób mogą powodować dyskomfort (niezalecane), każdy z nas jednak reagować może na spożycie jednych i drugich inaczej [1].
Modyfikacje w obrębie diety
W zależności od stanu chorego i występowania chorób towarzyszących należy stosować modyfikację w obrębie diety. Chory, który charakteryzuje się słabym stanem uzębienia, zaburzeniami łaknienia czy dysfagią powinien mieć dietę opartą na potrawach miksowanych/rozdrobionych, o wysokiej gęstości odżywczej, aromatycznie przyprawionych. Natomiast osoby z zaburzeniami trawiennymi powinny zwrócić szczególną uwagę na zawartość tłuszczu czy błonnika w posiłku. Poniżej przedstawiamy kilka modyfikacji tej diet:
- łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu – stosowana w schorzeniach wątroby, stanach zapalnych trzustki, zapaleniach pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych, w kamicy żółciowej czy zaostrzeniach stanów zapalnych jelit;
- łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego: stosowana u osób z refluksem żołądkowo-przełykowym, wrzodami żołądka/ dwunastnicy;
- łatwostrawna o zmienionej konsystencji tj. dieta płynna, dieta papkowata – stosowana m.in. w przypadku zaburzeń połykania (tzw. dysfagii) – tutaj konieczna jest wcześniejsza ocena bezpieczeństwa połykania poszczególnych konsystencji, które dokonać powinien lekarz;
- łatwostrawna bogato białkowa: w stanach chorobowych przebiegających z podwyższoną temperaturą ciała, w okresie rekonwalescencji, u pacjentów z odleżynami lub postępującą sarkopenią (utrata masy i siły mięśniowej)
Każda osoba powinna zawsze być traktowana indywidualnie, a dobór produktów w diecie powinien być dopasowany zgodnie z preferencjami i tolerancją. Osoby w starszym wieku częściej niż młodsze doświadczają wielu chorób jednocześnie i stosują różne leki, dlatego zawsze należy brać pod uwagę stan chorego i dolegliwości towarzyszące. W przypadku gdy żywienie tradycyjne nie jest wystarczające, należy zasięgnąć porady lekarza, który zalecić może uzupełnienie diety z wykorzystaniem żywienia specjalistycznego tj. doustnych preparatów odżywczych. Mają one niewielką objętość przy jednoczesnej wysokiej gęstości odżywczej. Służą one do postępowania dietetycznego w ryzyku niedożywienia związanym z chorobą i znaleźć mogą zastosowanie w przebiegu np. chorób neurologicznych, onkologicznych, a także w żywieniu seniorów, u których stwierdzone zostało ryzyko niedożywienia lub niedożywienie, a którzy nie są w stanie pokryć zapotrzebowania na składniki odżywcze wraz z tradycyjną dietą [1,3].
Autor: Karolina Łukaszewicz, dietetyk kliniczny, ekspert Fundacji Nutricia
Piśmiennictwo:
- Włodarek D. (2005). Dietetyka. Format AB. Warszawa
- Jarosz M. (2018). Żywienie i styl życia osób w starszym wieku. IŻŻ. Warszawa.
- Sobotka L. Podstawy Żywienia Klinicznego, red. Kłęk S, Korta T, Łyszkowska M.Scientifica Kraków 2013