Depresja jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych – Światowa Organizacja Zdrowia klasuje ją jako czwarty najpoważniejszy problem zdrowotny na świecie. Szacuje się, że przynajmniej jeden epizod depresyjny w ciągu życia jest doświadczeniem kilkunastu procent populacji całego świata. Jak rozpoznać i leczyć tą chorobę?
Co to jest depresja?
Depresją określamy stan chorobowy, który cechuje cierpienie psychiczne związane z obniżeniem nastroju i pesymizm w ocenie siebie i otaczającego świata.
Depresja jest chorobą mózgu związaną ze stanem nieprawidłowego funkcjonowania pewnych obszarów wchodzących w skład ośrodkowego układu nerwowego.
Fizjologiczny mechanizm powstawania depresji polega na osłabieniu czynności neuronów noradrenergicznych, a także serotoninergicznych. Dość charakterystycznymi objawami są także zaburzenia hormonalne- szczególnie nasilone wydzielanie kortyzolu. Patogenezę choroby mogą także wyjaśniać zaburzenia w układzie wzmocnienia pozytywnego (tzw. układ nagrody). Badania wykazały, że u chorych na depresję dochodzi do poważnych zmian w biosyntezie zarówno serotoniny jak i amin katecholowych.
U osób chorych na depresję obserwuje się zmniejszenie niektórych struktur mózgowych, takich jak hipokamp- odpowiedzialny za zapamiętywanie informacji oraz płaty czołowe i kora czołowa, których zadaniem jest przetwarzanie informacji i pamięć robocza a także proces planowania.
Przyczyny zachorowań
Można wymienić cztery główne rodzaje czynników, które wpływają na powstawanie depresji. Są to:
• czynniki biologiczne- związane z genetyczną zmianą poziomu neuroprzekaźników w mózgu i podatnością na zachorowanie,
• czynniki psychologiczne – związane z relacjami międzyludzkimi i sytuacjami traumatycznymi,
• czynniki społeczne- przewlekły stres powodujący obniżenie nastroju.
Rzadko obserwujemy pojedynczy epizod depresji, najczęściej ma ona charakter przewlekły – z okresami zaostrzeń i remisji.
Objawy choroby
Depresja przyczynia się do znacznego zmniejszenia komfortu życia. Osoba chora na depresję funkcjonuje gorzej w każdej sferze swojego życia. Depresja charakteryzowana jest połączeniem objawów, które przeszkadzają w pracy, spaniu, jedzeniu i cieszeniu się niegdyś przyjemnymi czynnościami. Najczęściej są to osoby wycofujące się z kontaktów społecznych i międzyludzkich.
Wśród typowych objawów depresji wymienić można:
• permanentnie przeżywany obniżony nastrój,
• poczucie niemocy,
• astenia – stałe zmęczenie i osłabienie,
• znaczne zmniejszenie zainteresowań,
• anhedonia-brak umiejętności odczuwania radości i przyjemności,
• znaczący spadek masy ciała,
• spowolnienie myślenia i ruchów,
• spadek libido,
• obniżenie napędu psychoruchowego,
• niepokój i drażliwość,
• tendencje do izolowania się,
• zaburzenia koncentracji i procesów zapamiętywania.
U chorych mogą pojawiać się także myśli i tendencje samobójcze.
W depresji często obserwowane jest zaburzenie rytmu dobowego. Osoba budzi się bardzo wcześnie rano, sen jest płytki i przerywany, obserwowana jest wzmożona senność w ciągu dnia. Charakterystyczna jest także specyficzna dynamika samopoczucia – gorsze samopoczucie rano a odzyskiwanie sił i humoru wieczorem.
Wtórne objawy obejmują depresyjne zaburzenia myślenia. Obejmują one poczucie winy, poczucie niskiej wartości, negatywna ocena własnej osoby. Człowiek chory ma negatywne myśli o sobie, negatywne myśli o świecie oraz negatywne myśli o przyszłości.
Wszystkie te objawy nie muszą występować łącznie, mogą być widoczne tylko niektóre z nich i mogą one objawiać się z rożnym stopniem nasilenia.
Leczenie depresji
Leczenie depresji ma dwa cele. Cel pierwszy to ustąpienie objawów, na które uskarża się pacjent. Cel drugi terapii to profilaktyka nawrotów, gdyż depresja często bywa choroba nawrotową.
W depresji umiarkowanej i ciężkiej postępowaniem z wyboru jest leczenie farmakologiczne, w depresji łagodnej pomocna może się okazać psychoterapia lub zastosowanie jej w połączeniu z lekiem.
Psychoterapia to próba zmiany sposobu myślenia i reagowania chorego realizowana za pomocą metod psychologicznych, oparta o regularny kontakt z terapeutą. Celem takiej terapii jest zmiana struktur poznawczych poprzez próbę nauczenia chorego weryfikacji słuszności myśli poprzez analizę dostępnych informacji i faktów. Jeśli terapia poznawczo-behawioralna zastosowana jest właściwie i w odpowiednim momencie trwania choroby to znacznie zmniejsza ona ryzyko nawrotu depresji[3].
Leki przeciwdepresyjne wspomagają mózgowe przekaźnictwo neurotransmiterów-poprzez wpływ na receptory alfa-adrenergiczne i receptory serotoninergiczne lub też poprzez inhibicję enzymów rozkładających te aminy.
Leki przeciwdepresyjne dzielą się na duże trzy grupy:
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne: amytryptylina, doksepina, mianseryna, wenlafaksyna,
• inhibitory monoaminooksydazy (MAO-I): selegilina, moklobemid,
• inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI): fluoksetyna, sertralina, paroksetyna.
Zastosowanie leków przeciwdepresyjnych powoduje niwelacje zarówno psychicznych jak i fizycznych objawów depresji.
Leczenie pierwszego epizodu depresji powinno trwać minimum pół roku. Jeśli dochodzi do nawrotu leczenie należy przedłużyć, nawet do kilku lat. Pierwsze efekty, po włączeniu leku do terapii, najczęściej odczuwalne są w 3-4 tygodniu od rozpoczęcia leczenia- warto więc mieć świadomość, że na efekt działania leku przeciwdepresyjnego trzeba niekiedy poczekać. Leki przeciwdepresyjne nie uzależniają i nie wykształcają mechanizmu tolerancji.
Joanna Chrobak, mgr farmacji
Materiał przygotowany przez Fundację Ziko dla Zdrowia, partnera społecznego Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej. Więcej zdrowych porad Fundacji Ziko dla Zdrowia znajdziesz na www.zikodlazdrowia.org
Piśmiennictwo:
Pizzagalli DA.: „Depression, stress and anhedonia : toward a synthesis and integrated model.”Annu . Rev Clin Psychol. 2014;10:393-423
Duman RS, Heninger GR. Nestler EJ.: „A molecular and cellular theory of depression.” Arch Gen Psychiatry 1997; 54:597-606.
Ribeiro Â, Ribeiro JP, von Doellinger O.: „Depression and psychodynamic therapy.” Braz J Psychiatry. 2018 Jan-Mar;40(1):105-109