Układ pokarmowy człowieka odpowiedzialny jest za dostarczenie organizmowi niezbędnych składników odżywczych. Nie można jednak zapominać, że jego rola sięga znacznie dalej, stanowiąc element naturalnej odporności lub wpływając na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Przyjrzymy się zatem, jak zbudowany jest układ pokarmowy i w jaki sposób dbać o niego na co dzień.
Jaką rolę pełni układ pokarmowy?
Zadaniem układu pokarmowego człowieka jest pobieranie, trawienie oraz przyswajanie składników odżywczych z pokarmu, a następnie eliminacja zbędnych produktów przemiany materii drogą defekacji. Nieocenioną rolę w pracy całego organizmu pełni również mikroflora jelitowa. Liczne badania naukowe z ostatnich lat udowodniły jej udział w budowaniu odporności oraz prawidłowej pracy układu nerwowego.
Układ pokarmowy dzielimy na przewód pokarmowy i trzy rodzaje gruczołów: ślinianki, wątrobę i trzustkę. Przewód pokarmowy zbudowany jest kolejno z:
• jamy ustnej
• przełyku
• żołądka
• jelita cienkiego
• jelita grubego zakończonego odbytnicą
Każdy z wspomnianych odcinków pełni odrębne funkcje, dzięki swojej budowie i obecności specyficznych enzymów.
Jama ustna
Zadaniem jamy ustnej jest rozdrobnienie pokarmu oraz wstępne trawienie węglowodanów, dzięki znajdującej się w ślinie amylazie ślinowej. To właśnie tutaj, umiejscowione na języku receptory umożliwiają nam odbiór wrażeń smakowych. Następnie, przeżuty pokarm dociera do gardła i przełyku, skąd transportowany jest bezpośrednio do żołądka. Barierą zapobiegającą cofaniu się treści żołądkowej jest dolny zwieracz przełyku, którego dysfunkcja jest jedną z głównych przyczyn zgagi.
Żołądek
Pokarm, który trafia do żołądka, poddany jest działaniu soku żołądkowego, bogatego w kwas solny. Odpowiednie środowisko umożliwia aktywację pepsyny, enzymu rozpoczynającego rozkład białek. Równomierne trawienie treści pokarmowej zapewnia praca trzech rodzajów mięśni żołądka: warstwy okrężnej, podłużnej i skośnej.
Jelito cienkie
Jelito cienkie dzieli się na dwunastnicę, jelito kręte i jelito czcze. W dwunastnicy znajduje się ujście dwóch przewodów: trzustkowego i żółciowego. Obecność soku trzustkowego dostarcza trzech enzymów:
• amylazy trzustkowej, odpowiedzialnej za kolejny etap rozkładu węglowodanów
• trypsyny, odpowiedzialnej za dalszy rozkład białek
• lipazy, odpowiedzialnej za trawienie tłuszczów; wydajność tego procesu wzrasta dzięki żółci, która poddaje je procesowi emulgacji
Jelito cienkie jest miejscem wchłaniania wielu składników odżywczych, m.in. dzięki obecności tzw. kosmków oraz specyficznych bakterii tworzących naturalną mikroflorę.
Jelito grube
W jelicie grubym następuje ostatni etap wędrówki pokarmu, który rozpoczyna się od wchłaniania zwrotnego wody i soli mineralnych. Następnie dochodzi do zagęszczenia i formowania masy kałowej, eliminowanej poprzez defekację. Skład flory bakteryjnej jelita grubego różni się od jelita cienkiego. Dominującym gatunkiem jest Escherichia coli.
Niepokojące objawy ze strony układu pokarmowego
Prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego jest niezbędne dla zdrowia i dobrego samopoczucia. Warto zatem obserwować swój organizm, a niepokojące objawy niezwłocznie konsultować z lekarzem.
Jedną z najczęściej występujących dolegliwości pokarmowych jest zgaga i refluks. Objawiają się uczuciem pieczenia za mostkiem oraz cofaniem się treści żołądkowej do przełyku. Postępująca choroba może prowadzić do zapalenia przełyku i uszkodzenia występującej tam błony śluzowej. Za ból żołądka odpowiadać może również zakażenie bakterią H. Pylori. Toczący się stan zapalny uszkadza śluzówkę żołądka, co skutkuje rozwojem choroby wrzodowej.
Zaburzenia trawienia, naprzemienne biegunki i zaparcia oraz bóle brzucha, mogą wskazywać na zespół jelita drażliwego. Niestety, przyczynę choroby ciężko jest zdiagnozować. W wielu przypadkach u jej podłoża leżą czynniki psychologiczne, takie jak przewlekły stres lub nieprawidłowa motoryka jelit.
Kolejnym powodem do niepokoju są niedobory składników odżywczych, pomimo dbałości o zdrową, zbilansowaną dietę. Jeśli zalecona suplementacja nie skutkuje poprawą wyników badań, możemy mieć do czynienia z zaburzeniami wchłaniania. Dzieje się tak między innymi w przypadku nietolerancji pokarmowych lub występowania nieprawidłowej mikroflory jelitowej.
Utrzymujące się zaburzenia ze strony układu pokarmowego są wskazaniem do konsultacji z lekarzem gastrologiem. Aby skutecznie poradzić sobie z problemem, konieczne jest połączenie farmakoterapii z modyfikacją stylu życia i odpowiednim odżywianiem.
Jak zatem zadbać o układ pokarmowy?
Przede wszystkim, zdrowy układ pokarmowy wymaga zbilansowanej i lekkostrawnej diety. Chcąc wspomóc pracę jelit, warto sięgać po produkty z wysoką zawartością błonnika oraz naturalne probiotyki, takie jak kiszonki, jogurty lub kefiry. Dobrym nawykiem jest czytanie składu kupowanych produktów i wykluczenie żywności wysoko przetworzonej. Bardzo ważny jest odpowiedni rozkład posiłków w ciągu dnia i jedzenie bez pośpiechu, w spokojnej atmosferze.
Łagodne dolegliwości pokarmowe z powodzeniem można leczyć preparatami ziołowymi w postaci tabletek, kropli lub herbatek. Do wykorzystywanych surowców należą m.in. liść mięty pieprzowej, owoc kopru włoskiego, ziele karczocha zwyczajnego lub korzeń mniszka lekarskiego.
Pamiętaj! W przypadku biegunki lub stosowanej antybiotykoterapii, udaj się do apteki po odpowiedni probiotyk, aby nie dopuścić do zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej.
Joanna Chrobak, mgr farmacji
Materiał przygotowany przez Fundację Ziko dla Zdrowia, partnera społecznego Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej. Więcej zdrowych porad Fundacji Ziko dla Zdrowia znajdziesz na www.zikodlazdrowia.org
Piśmiennictwo:
Konturek S., Fizjologia człowieka – podręcznik dla studentów medycyny, wyd. II, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2013, s. 469-578
Tuszyński K., Krumpholz L., Uman-Ntuk E., Schorzenia układu pokarmowego okiem farmaceuty, wyd. I, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2019, s. 8-16, 41-52
Gałęcka M., Basińska A., Bartnicka A., Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka – implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2018,12(2),s. 50–59
Stefaniak A., Janion K., Stanuch B., Rola mikrobioty jelitowej w patofizjologii depresji, Postepy Hig Med Dosw 2018, 72, s. 795-80