ABC Senior

Dlaczego powinienem jeść, mimo że nie mam ochoty?

Jedzenie to nie tylko sposób na pozbycie się uczucia głodu i odżywienie organizmu, ale często też nośnik wielu emocji, poprawiacz humoru. Jednak z upływającym czasem może wyzwalać w nas to, co niemiłe i zacząć kojarzyć się ze słynnym powiedzeniem „nie chcę, ale muszę”. Będąc starszym często zaczyna brakować nam apetytu, potrawa nie smakuje już tak dobrze, jak kiedyś, nie mamy siły zjeść całej porcji, a przecież jeść trzeba by żyć, funkcjonować. Jak zatem radzić sobie ze zmniejszoną ochotą na jedzenie?

Prosta prawda jest taka, że jedzenie jest potrzebne, byśmy mogli żyć, funkcjonować i czuć się dobrze. Z wiekiem nasz organizm słabnie – to normalne. Nasze mięśnie nie mają już tyle siły, szybciej się męczymy, nasza odporność może się pogorszyć, a tym samym jesteśmy bardziej podatni na choroby. Nie zawsze jednak zdajemy sobie sprawę z tego, jak ważne dla naszego ogólnego samopoczucia i stanu zdrowia, jest właściwe odżywienie organizmu. Wprawdzie sama modyfikacja sposobu żywienia nie spowoduje, że będziemy się czuć znów jak 20-latkowie, jednak dostosowanie jadłospisu do zmieniających się wraz z wiekiem potrzeb może wspomóc odporność organizmu i dzięki temu zmniejszyć podatność na infekcje, a także leczenie wielu chorób, zaś w połączeniu z choćby niewielką aktywnością fizyczną wzmocnić siłę mięśniową. To właśnie dlatego eksperci coraz częściej podkreślają, że wsparcie żywieniowe powinno stanowić integralny element terapii.

Zmiany zachodzące w naszym organizmie wraz z wiekiem przyczynić mogą się do pogorszenia funkcjonowania systemu odpornościowego. Nieprawidłowy stan odżywienia z kolei stanowi dodatkowy czynnik, który osłabia układ odpornościowy.

Jak skomponować jadłospis, który wpisywał się będzie w zalecenia zdrowej diety? Niestety sam chleb i ziemniaki nie wystarczą – aby całodniowe menu można było określić mianem pełnowartościowego, konieczne jest zadbanie o jego jak największe urozmaicenie. Jadłospis taki powinien dostarczać produkty o tzw. wysokiej gęstości odżywczej. Oznacza to ni mniej ni więcej tyle, że komponując poszczególne dania warto sięgać po te składniki, które nawet w niewielkiej objętości dostarczają sporych ilości pełnowartościowego, zdrowych tłuszczy, węglowodanów złożonych, składników mineralnych i witamin. Pewnie w głowie pojawia się teraz pytanie – dobrze, ale jakie to produkty? Jak je znaleźć? Czy są smaczne? Czy dostanę je w moim sklepie? Na te i inne pytania odpowiada dietetyk, ekspert Fundacji Nutricia materiale wideo.

Nie dam rady zjeść aż tyle…

Odpowiednie odżywienie organizmu jest ważne – to kolejna prawda, jednak jak to często bywa – „łatwo powiedzieć, trudniej zrobić”. W praktyce, nawet gdy są chęci, czasami prawdziwym wyzwaniem staje się zjedzenie całej, rekomendowanej porcji posiłku. Co wtedy? Najważniejsze to pamiętać że nie ilość jest ważna, ale jakość, a dostarczenie organizmowi potrzebnych składników odżywczych w niewielkiej objętości jest naprawdę możliwe.

Więcej na temat tego, jakie składniki odżywcze są ważne w diecie seniora oraz sposobów na wzbogacanie posiłków i zastosowanie odpowiedniego wsparcia żywieniowego znajduje się w tekście „Żywienie osób w podeszłym wieku – na co zwrócić uwagę? Czy żywienie może wspomagać odporność?”.

Żywienie osób w podeszłym wieku – na co zwrócić uwagę? Czy żywienie może wspomagać odporność?

Autor: Karolina Łukaszewicz, dietetyk kliniczny, ekspert Fundacji Nutricia

Niezależnie od wieku powinniśmy zwracać szczególną uwagę na żywienie, ponieważ właściwie odżywiony organizm lepiej funkcjonuje, regeneruje się i walczy z chorobami i infekcjami. Badania wskazują, że dobry stan odżywienia przekłada się na długość życia i wpływa korzystnie na układ odpornościowy [1]. Co zatem powinien jeść Senior? Czy za pomocą żywienia można wzmocnić organizm? Z jakimi trudnościami żywieniowymi spotykają się osoby starsze i jak sobie z nimi poradzić?

Zalecenia żywieniowe dla osób starszych często różnią się od tych skierowanych do reszty populacji. Przede wszystkim wraz z wiekiem wzrasta zapadalność na niektóre jednostki chorobowe, a procesy starzenia nierzadko powodują, że rozwinąć mogą się trudności związane z jedzeniem. Nieco inaczej funkcjonuje układ pokarmowy. Tym samym, pamiętać należy, aby planując jadłospis osoby starszej, do każdej z nich podchodzić indywidualnie. To właśnie populacja Seniorów jest szczególnie narażona na występowanie niedożywienia [2]. Wynika to m.in. z szeregu zmian związanych z procesem starzenia się organizmu, jak trudności w gryzieniu i połykaniu, utrata apetytu, pogorszenie odczuwania zapachu i smaku, deficyty w stanie uzębienia, zanikanie kosmków jelitowych i ogólne zmiany zanikowe w obrębie śluzówki jelita, które sprawiają, że pokarm jest gorzej wchłaniany i pojawiają się trudności trawienne. Istotnym czynnikiem jest też stosowanie leków, a często wielolekowość i ich wpływ na funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Znaczący wpływ mają też zmiany preferencji żywieniowych, stan materialny, choroby współtowarzyszące, a także demencja [3]. Do rozwoju niedożywienia mogą dodatkowo przyczynić się czynniki środowiskowe lub psychologiczne, o których więcej można dowiedzieć się z materiału wideo i artykułu psycholog Adrianny Sobol [4]. Zdarza się, że niedożywienie rozwija się jako swego rodzaju powikłanie choroby przewlekłej. Taka sytuacja obserwowana jest np. w grupie pacjentów onkologicznych, osób z chorobą Parkinsona, czy Alzheimera, ale także po udarze mózgu. Tymczasem prawidłowy stan odżywienia organizmu może nie tylko pozytywnie wpłynąć na samopoczucie pacjenta, ale także wspierać proces leczenia, zmniejszyć ryzyko infekcji i wspomagać odporność [5].

Gdy chorujemy, lub chorują nasi bliscy, często skupiamy się na samej jednostce chorobowej, zapominając o tym, że właściwe żywienie, ma szczególne znaczenie podczas walki z chorobą. W tym czasie organizm zazwyczaj potrzebuje więcej energii i białka, które jest budulcem, przyśpiesza procesy regeneracji i wspomaga odporność. Towarzyszący chorobie brak apetytu przyczynia się do osłabienia organizmu, a długotrwałe unikanie przyjmowania posiłków może zaburzyć wchłanianie, trawienie i przyczynić się do osłabienia układu immunologicznego. Pamiętajmy, że niedożywienie to nie tylko niska masa ciała, ale także niedobór składników odżywczych i mineralnych, które pozwalają na prawidłowe funkcjonowanie organizmu, w tym także układu odpornościowego, który jest naszą tarczą obronną przed drobnoustrojami [4,6].

Jak Senior powinien się odżywiać, by nie dopuścić do niedożywienia i do osłabienia organizmu?

Dieta osób starszych powinna być różnorodna, smaczna i bogata w składniki odżywcze. Posiłki oparte na zasadach zdrowego żywienia i umiarkowana aktywność fizyczna przyczyniają się do utrzymania zdrowia i lepszego samopoczucia. Warto pamiętać, że Senior ma inne potrzeby i możliwości niż zdrowe osoby młode. Wraz z wiekiem maleje ilość wytwarzanych enzymów trawiennych więc często osobom starszym zaleca się posiłki łatwo strawne. W diecie powinny się znaleźć potrawy gotowane, duszone, pieczone w rękawie lub w folii. Potrawy można też miksować lub przecierać, szczególnie w przypadku występowania problemów z gryzieniem i połykaniem. Posiłki powinny mieć wysoką wartość odżywczą, zawierać łatwo przyswajalne, pełnowartościowe białko, którego dobrym źródłem są takie produkty jak drób, ryby czy jaja. U starszych osób wzrasta preferencja smaku słodkiego [7], co może być utrudnieniem przy bilansowaniu diety o typowe posiłki bogato białkowe. Z drugiej zaś strony osobom powyżej 65. roku życia zaleca się, 1g/kg masy ciała/ dzień. W przebiegu wielu jednostek chorobowych z kolei zapotrzebowanie to wzrosnąć może nawet do 1,5g/kg mc/dobę. Stąd tak ważne jest, aby wzbogacić jadłospis o produkty bogate w białko (np. nabiał, chude mięso, rośliny strączkowe, jeżeli są dobrze tolerowane) lub rozważyć wspólnie z lekarzem wprowadzenie do diety wysokobiałkowych, doustnych preparatów odżywczych. [8].Oprócz białka istotne są także inne składniki odżywcze jak żelazo, selen, cynk, witamina E i A czy wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Te ostatnie na przykład wykazują działanie przeciwzapalne. Znajdziemy je głównie w tłustych rybach (np. makrela, śledź, halibut), a także w olejach roślinnych jak olej lniany czy olej rzepakowy. Selen z kolei wykazuje działanie stymulujące układ immunologiczny, a znajduje się głównie w otrębach, kiełkach zbożowych, orzechach, produktach zbożowych, jak i produktach pochodzenia zwierzęcego jak drób, ryby morskie (tuńczyk, łosoś) czy przetwory mleczne. Szukając czynników, które wpływają na odpowiedź naszego organizmu na drobnoustroje nie można zapomnieć także o innych antyoksydantach, jak witamina A (jaja, masło, produkty mleczne, ciemnozielone liściaste warzywa) czy o witaminie E znajdującej się przeważnie w olejach roślinnych i nasionach. To właśnie one mają działanie przeciwutleniające i przyczyniają się do hamowania procesów nowotworzenia i starzenia się. Z kolei niedostateczna podaż żelaza i cynku wiąże się z obniżoną ochroną przed patogenami [9], przypuszcza się też, że połączenie witaminy E, cynku i selenu wpływa na poprawę funkcjonowania układu immunologicznego [10,11]. Żelazo można znaleźć w chudym mięsie i rybach, natomiast cynk występuje m.in. w kaszy gryczanej, pieczywie razowym, orzechach, ziarnach słonecznika i warzywach strączkowych. Te wszystkie doniesienia udowadniają, jak istotne jest zbilansowane żywienie by wzmocnić organizm i stan zdrowia.

Podsumowując, w diecie seniora nie powinno zabraknąć:

• Chudego mięsa i ryb,
• Nabiału (np. jogurtów naturalnych, sera twarogowego),
• Orzechów i nasion (np. ziaren słonecznika, siemienia lnianego),
• Zdrowych olejów (np. lnianego, rzepakowego, oliwy z oliwek),
• Zbóż (np. chleba razowego, kaszy jaglanej)
• Warzyw i owoców.

Wybór produktów zależy od możliwości układu pokarmowego, występujących schorzeń i stosowanych leków oraz być dostosowany do ewentualnych problemów z gryzieniem i połykaniem, dlatego jadłospis powinien być ustalany indywidualnie. Na przykład osoba z nietolerancją laktozy nie powinna pić zwykłego mleka, ale może rozważyć spożycie jogurtu naturalnego czy kefiru lub maślanki (czyli produktów mlecznych fermentowanych), a senior doświadczający braków w uzębieniu powinien unikać produktów twardych, jak orzechy, ale może je dodawać do potraw w formie zmielonej.

Co zrobić jeżeli codzienne zbilansowane żywienie okaże się zbyt trudne?

Żywienie Seniora powinno być dostosowane do stanu zdrowia i odżywienia, preferencji smakowych i możliwości. Pomimo szczerych chęci i starań osoby starszej czy jej bliskich są momenty, w których okazuje się, że jedzenie staje się trudnością. Brak apetytu, utrudnione połykanie, suchość w ustach, i osłabienie mogą się przyczynić do zmniejszenia ilości spożywanych posiłków.

W takim przypadku warto zmodyfikować sposób żywienia osoby starszej. Wyeliminowanie produktów wzdymających, smażonych, ciężkostrawnych może przyczynić się do polepszenia tolerancji jedzenia. Należy dążyć do tego, by w małej porcji zmieścić jak najwięcej wartości odżywczych. Delikatnie przyprawione potrawy, o umiarkowanej zawartości tłuszczu i błonnika nie obciążają żołądka, nie zalegają w nim, dzięki czemu możliwe staje się zwiększenie częstotliwość posiłków [12]. Nie można zapominać o warzywach i owocach, które dostarczają niezbędnych składników mineralnych i witamin. Zazwyczaj najwięcej jest ich w surowej postaci, jednak poddanie ich gotowaniu, duszeniu ułatwi ich trawienie.

W sytuacji gdy tradycyjne żywienie nie wystarcza warto, po konsultacji z lekarzem, zastosować doustne preparaty odżywcze. Jest to uzupełnienie diety w postaci płynnej zawierającej wysoką wartość odżywczą w niewielkiej objętości. Znajdują one zastosowanie u wszystkich, którzy wykazują cechy niedożywienia, nie mają możliwości pokrycia zapotrzebowania na składniki odżywcze poprzez tradycyjne żywienie oraz u pacjentów onkologicznych, neurologicznych [13]. Aby możliwe było zauważenie efektów stosowania tego rodzaju wspomagania żywieniowego zaleca się ich stosowanie przez co najmniej 14 dni, w ilości 2 butelek dziennie. Z racji tego, że jest to produkt o wysokiej gęstości odżywczej, należy go spożywać powoli małymi łykami.

Sposób żywienia osób w starszym wieku często odbiega od zaleceń dostosowanych do wynikających z wieku zmian w układzie pokarmowym, ogólnego stanu zdrowia i występujących chorób, co może prowadzić do niedoborów żywieniowych. Prawidłowe żywienie może przeciwdziałać wielu chorobom dietozależnym ale także stanowi w ich przypadku istotną składową leczenia (np. cukrzyca, dyslipidemia, kamica nerkowa, dna moczanowa) oraz wspierać proces terapeutyczny w przypadku wielu chorób przewlekłych (np. neurologicznych czy onkologicznych), ale również może poprawić jakość życia i wspomóc układ odpornościowy Seniora.

Piśmiennictwo:

1. Pepersack T., Nutritional Problems in the eldery, Acta Clinica Belgica, 2009; 64-2
2. Mziray M., Żuralska R. i wsp, Niedożywienie u osób w wieku podeszłym, metody oceny, profilaktyka i leczenie, Annales Academiae Medicae Gedanensis 2016;46;95-105
3. Antczak-Domagała K., Magierski R. i wsp, Stan odżywienia oraz sposoby jego oceny u osób w podeszłym wieku i u chorych otępiałych, Psychiatr. Psychol. Klin. 2013, 13 (4), p. 271–277
4. Sobotka L. Podstawy Żywienia Klinicznego, red. Kłęk S, Korta T, Łyszkowska M.Scientifica Kraków 2013
5. Misiak M., Wyniszczenie nowotworowe, Cancer cachexia. Współczesna onkologia (2003) wol. 7;5: 381-388
6. Iiiakis D., Kressig R.W. The relationship between malnutrition and immune. Ther Umsh. 2014; 71(1): 55-61
7. Van der Meij S.B, Wijnhoven H.A.H i wsp, Specyfic food preferences od older adults with a poor apetite. A forced – choice test conducted in various carl setting, Apetite 2015, 90:168-175
8. Recommendations from ESPEN Expert Group: Protein intake and exercises for optimal muscle function in aging, Clin. Nutr., 2014, 33(6), 929-936
9. Dymarska E, WPŁYW SPOSOBU ODŻYWIANIA NA UKŁAD ODPORNOŚCIOWY. IMMUNOMODULACYJNE DZIAŁANIE KWASÓW TŁUSZCZOWYCH, WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH ORAZ PRZECIWUTLENIACZY, Nowiny Lekarskie 2013, 82, 3, 222–231
10. Kevin P. High, Nutritional Strategies to Boost Immunity and Prevent Infection in Elderly Individuals, Clinical Infectious Diseases 2001; 33:1892–900
11. B.M. LESOURD, NUTRITION: A MAJOR FACTOR INFLUENCING IMMUNITY IN THE ELDERLY, The Journal of Nutrition, Health & Aging Volume 8, Number 1, 2004
12. Jarosz M, Normy Żywienia, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017
13. Kłęk S., Kapała A,; Nutritional treatment, Oncology in Clinical Practise 2018, 14(4):216-225